Informatikadan dars ishlanma

O‘zbekiston  Respublikasi Xalq  Ta’limi  Vazirligi

 Respublika  Ta’lim  Markazi

Toshkent viloyati Chirchiq shahar
21-umumta`lim maktabning

“INFORMATIKA” fani o`qituvchisi

L.N.Asadovning  

"Ochiq dars ishlanmasi"

Toshkent vil.-2015 yil

              

DARS REJA:

Fan: Informatika.

Mavzu:  MS Excelda matematik formulalar bilan ishlash mavzusini takrorlash

Darsning maqsadi: O’quvchilarning  MS Excelda matematik amallar va funksiyalarni qo`llash  bo'yicha bilim va shaxsiy fazilatlarni shakillantirish. 

 Vazifalar:

v MS Excel dasturi haqida  tushuncha berish.

v MS Excelda matematik amallar va funksiyalarni qo`llash haqida  tushuncha berish.

v  MS Excel dasturining oynasi haqida  tushuncha berish.

v MS Excelda qo’shimcha nusxalarni yaratish haqida  tushuncha berish.

v MS Excel dasturining menyulari haqida  tushuncha berish.

v MS Excel dasturining uskunalar paneli  haqida  tushuncha berish.

Kutilayotgan natijalar:

Ø MS Excel dasturi haqida  tushunchaga ega bo’lishadi.

Ø MS Excelda matematik amallar va funksiyalarni qo`llash bo'yicha tushunchaga ega bo’lishadi. 

Ø MS Excel dasturining oynasi haqida  tushunchaga ega bo’lishadi.

Ø MS Excelda qo’shimcha nusxalarni yaratish haqida  tushunchaga ega bo`lishadi.

Ø MS Excel dasturining menyulari haqida  tushunchaga ega bo`lishadi.

Ø MS Excel dasturining uskunalar paneli  haqida  tushuncha ega bo`lishadi.

 Dars turi: Aralash.

 Talab etiladigan vaqt:40 min.

Darsning texnologik xaritasi.

N	Dars bosqichlari:	Vaqti:	Dars mazmuni:	Metod:	Vosita
1	Tashkiliy	2	Salomlashish,yo’qlama,jurnalni to’ldirish,o’quvchilarning darsga tayyorgarligini ko’zdan kechirish.	Ma’ruza.	Doska. Bo’r.
2	O’tilgan mavzuni mustaxkamlash	10	O’quvchlar o’tilgan mavzuni mustaxkamlashi uchun« Kim topqir » metodidan foydalaniladi.  Bu metodni qo’llashda pedogogik xodimdan yuqori malaka talab etiladi.Bunda o’qituvchi barcha o’quvchilarni oldiga kompyuter kurilmalarni qo`yib chiqadi, o’quvchilar shu qurilmalarni vazifasin aytib berishadilar.	Ma’ruza. O’rgimchak to’ri Kim topqir.	Qog’oz. Ruchka Doska. Bo’r. Ip.
3	Yangi mavzuni Bayoni	15	Dars mavzusi, maqsadi,kutilayotgan natijalarni bayon qilinadi.O’qituvchi tomonidan o’quvchlarga «Aqliy hujum» metodi - “MS Excel dasturining vazifasi?” nima degan savol beradi. O’quvchilar har biri o’z fikrini og’zaki bildiradi, javoblarini aniq va qisqa tarzda bayon etadilar.Bildirilgan fikr-g’oyalar muhokama qilinmaydi va baholanmaydi. Bildirilgan har qanday fikr-g’oyalar,ular hatto to’g’ri bo’lmasa ham inobatga olinadi.Har bir o’quvchini qatnashishini ta’minlash lozim. MS Excel dasturi  haqida tushunchalar,misollar va ma’lumotlar beriladi.kompyuterda amaliy ish bajariladi.	Ma’ruza. Aqliy hujum	Qog’oz. Ruchka Doska. Bo’r. Skoch.
4	Yangi  mavzuni mustaxkamlash	10	Yangi mavzuni mustaxkamlash uchun “T-chizma”- bunda o’quvchilar  yakka tartibda o’z fikr-mulohazalarini bildiradilar.Yani o’quvchlar fikrga qo’shilsalar ha tomonga (+) belgisini,qo’shilmasalar Yoq tamonga (-) belgisini qo’yishadi.So’ng “boshqotirma” ishlashadi.	T-chizma enerjaejis	Doska. Bo’r.
5	Yakuniy.	3	Darsda faol ishtrok etkan o’quvchlarni baholash va rag’batlantirish,mavzu bo’yicha o’quvchlarni fikr-mulohazalarini tinglash. Darsga yakun yasash. Uyga vazifa – Nazorat savollarga tayyorlanib  kelish.	Ma’ruza, Muhokama.	Doska. Bo’r.

O`.T.I.B.D.O`:                                                          Yu.Q.Yusupova

Mavzu: MS Excelda matematik amallar va funksiyalarni qo`llash.

Reja:         

1. MS Excelda matematik amallar va funksiyalarni qo`llash.

2.MS Excel dasturini ishga tushirish.

3.MS Excel oynasi bilan tanishuv.

4. MS Excelda izohlarni kiritish.

5. MS Excelda qo’shimcha nusxalarni yaratish.

MS Excel dasturini ishga tushirish. MS Excel dasturini yuklashdan oldin Windows dasturini yuklash lozim. Bu esa sodda, ya'ni xozirgi paytda kompyuter yuklanishi bilan amalga oshadi.

MS Excel dasturini yuklash jarayoni quyidagicha:

1.     Kompyuter yoqiladi. Ekranda muloqot oynasi paydo bo’lib, foydalanuvchi nomi va paroli so’ralsa, ular kiritilib, Enter tugmachasi bosiladi.

2.     “Sichqoncha” ko’rsatkichi ekranning quyi qismida joylashgan Pusk (Start) tugmasiga keltirilib, chap tugmasi bosiladi.

3.     “Sichqoncha” ko’rsatkichi Programm bandiga keltiriladi.

4.     Dasturlar ro’yxatidan Microsoft Excel tanlanadi, “sichqoncha” tugmasi uning ustida bosiladi, natijada MS Excel dasturning zarvarag’i ekranga chiqadi.

  

So’ngra MS Excelning ish jadvali ekranga chiqadi.

         MS Excel oynasi bilan tanishuv. MS Excel oynasi xam MS Word dasturining oynasi bilan qisman bir xil bo’lib, unda xam vositalar qatori, formula satri bor. MS Excelning ishchi varagi Kniga (kitob) deb nomlanadi. MS Excelning ishchi varag`i Kniga (kitob) elektron jadvallardan, ya'ni ustun va qatorlardan tashkil topgan. Ustunlar alfabit harflari bilan belgilansa, qatorlar sonlar bilan belgilanadi. Ishchi sahifaning pastki chap tomonida MS Excelning ishchi kitobining varaqlari (listlari) joylashgan.

MS Excelda qo’shimcha nusxalarni yaratish. Ayrim hollarda bir yacheykadagi malumotlarning nushasini boshqa yacheykaga yoki diopazonga to’g’ri keladi. Bu ishlarni elektron jadvalda nushalash buyrug’i orqali amalga oshiriladi.

 Nusxa ko’rinish bir necha usulda amalga oshiriladi.

Yacheykadagi ma`lumotlarni boshqa yacheykaga ko’chirish.

Yaschekadan malumotlarni diapazonga ko’chirish. Bunda belgilangan diapazonning har bir yacheykasida ko’chirilayotgan yacheyka m`alumotlari hosil bo’ladi.

Diopazondan diopazonga ko’chirish. Diopazon o’lchamlari bir hilda bo’lishi kerak. Yacheykadan nusha ko’chirishda uning ichidagi m`alumotlar va o’zgaruvchilar bilan birga barcha bichimlash atributlari xam ko’chiriladi.

 Nushalash 2 bosqichda amalga oshiriladi:

1.Nusha ko’chirish uchun yacheyka yoki diopazo’nni ajratish va uni buferga ko’chirish.

 Jadval kursorini nusxa joylashtirilishi kerak bo’lgan diapazonga o’tkazish va buferga ko’chirilgan ma’lumotlarni unga qo’yish.

 Olingan nusha tegishli yacheyka yoki diapazonga qo’yilgandan keyin EXCEL bu yacheykadan malumotlarni yoqatadi. Shuning uchun agar yacheykadagi oldingi axborotlar zarur bolsa darhol <<PRAVKA>> (To’g’irlash) - <<OTMENIT>>(bekor qilish) buyrug’ini berish yoki Ctrl+Z tugmalarini baravar bosish kerak.

Uskunalar paneli yordamida nusxalash.

 Nusxa ko’chirish amalini bajarish uchun standart uskunalar panelida 2ta tugma (piktogramma) mavjud. Bular nusxalanayotgan ma`lumotlarni cho’ntakka olish(bu ferga nusxa olish) va cho’ntakdan chiqarish (buferdan nusxani chiqarish) tugmalaridir, yani  kopirovat v bufer va vstavit iz bufera.

Agar sichqoncha ko’rsatkichi cho’ntakka kopiravot v bufer (Buferga nusxa olish) tugmasiga olib kelgan holda bosilsa, ajratilgan bo’lsa yacheykadagi ma`lumotlar cho’takka olinadi. Shundan so’ng ko’yiladigan yacheyka malumotlashtirilib, cho’ntakdan chiqarish vstavit iz bufera (Buferdagi nushani qo’yish) tugmasiga sichqoncha ko’rsatkichi olib kelib bosiladi.

 Sudrab olib o’tish amali orqali nusxa ko’chirish.

EXCELda nusha ko’chirish kerak bo’lgan yacheyka yoki diapazo’ndan malumotlarni sudrab olib o’tish orqali nusxa Ko’chirishni amalga oshirish mumkin. Nusha ko’chirish kerak bo’lgan yacheyka (diopazon)ni ajratib, undan keyin sichqoncha ko’rsatkichini yacheyka diopazon chegaralaridan biriga olib keling. Ko’rsatgich strelkaga aylanganidan so’ng Ctrl tugmasini bosing. Ko’rsatgichda qo’shimcha <<Q>> belgisi hosil bo’ladi. Shundan so’ng ma’lumotlarni tanlangan yacheykangizga sudrab olib o’tishingiz mumkin. Olib o’tilayotganda Ctrl tugmasi bosib turiladi. Shunday holatda oldingi yacheykadagi ma’lumotlar saqlanib qoladi. Ctrl tugmasi bosilmasa oldingi yacheyka ma’lumotlari o’zida saqlanmay keyingi yacheyka ma’lumotiga aylanib qoladi.

Yacheyka yo’ki diopazondagi malumotlarni almashtirish.

         Yacheyka yoki diopazon malumotlarini boshqa yacheykalarga Olib o’tish vaqtida bu malumotlarni boshqasiga almashtirish ham mumkin. Buning uchun yacheyka yoki diopozon ajratib olinadi va sichqoncha ko’rsatkichi bu yacheyka yoki diopozon chegaralaridan biriga olib kelinadi. Sichqoncha ko’rsatkichi o’rnida strelka paydo bo’lgandan so’ng kerakli yacheykaga olib (sudrab ) o’tiladi va sichqoncha tugmasini qo’yib yuboriladi. Bunda oldingi yacheykadagi malumotlar keyingi yacheykaga almashtiriladi.Bunday ko’rinish vaqtida Ctrl tugmasi bosiladi.

MS Excel dasturini ishga tushirish. MS Excel dasturini yuklashdan oldin Windows dasturini yuklash lozim.

MS Excel dasturini yuklash jarayoni quyidagicha:

1.     Kompyuter yoqiladi.

2.     «Сичконча» ko’rsatkichi ekranning quyi qismida joylashgan Пуск (Start) tugmasiga keltirilib, chap tugmasi bosiladi.

             

3. «Сичконча» ko’rsatkichi “Программы” bandiga keltiriladi va bosiladi.

4. Dasturlar ro’yhatidan Microsoft Excel  tanlanadi va «сичконча» tugmasi bosiladi, natijada MS Excel  dasturining zarvarag’I ekranga chiqadi so’ngra MS Excelning ish jadvali ekranga chiqadi.

Uni oynasi bilan tanishuv. MS Excel dasturi o’z menyu va uskunalar majmuasiga ega bo’lib, uning menyusida quyidagi bo’limlar mavjid:

Стандартная uskunalar paneli

Форматирование  uskunalar paneli

Formulalar qatori

MS Excelda qo’shimcha nusxalarni yaratish. Ayrim hollarda bir yacheykadagi ma`lumotlarning nushasini boshqa yacheykaga yoki diopazonga to’g’ri keladi. Bu ishlarni elektro’n jadvalda nushalash buyrug’i orqali amalga oshiriladi.

 Nusxa ko’rinish bir necha usulda amalga oshiriladi.

Yacheykadagi ma`lumotlarni boshqa yacheykaga ko’chirish.

Yascheykadan malumotlarni diopazonga ko’chirish. Bunda belgilangan diopazonning har bir yacheykasida ko’chirilayotgan yacheyka malumotlari hosil bo’ladi.

Diopazondan diopazonga ko’chirish. Diopazon o’lchamlari bir hilda bo’lishi kerak. Yacheykadan nsxa ko’chirida uning ichidagi ma`lumotlar va o’zgaruvchilar bilan birga barcha bichimlash atributlari xam ko’chiriladi.

 Nushalash 2 bosqichda amalga oshiriladi:

1.Nusxa ko’chirish uchun yacheyka yoki diopazo’nni ajratish va uni buferga ko’chirish.

 Jadval kursorini nusxa joylashtirilishi kerak bo’lgan diapazonga o’tkazish va buferga ko’chirilgan ma’lumotlarni unga qo’yish.

 Olingan nusha tegishli yacheyka yoki diapazonga qo’yilgandan keyin EXCEL bu yacheykadan malumotlarni yoqatadi. Shuning uchun agar yacheykadagi oldingi axborotlar zarur bolsa darhol “PRAVKA” (To’g’irlash) – “OTMENIT”(bekor qilish) buyrug’ini berish yoki Ctrl-Z tugmalarini baravar bosish kerak.

Uskunalar paneli yordamida nusxalash.

 Nusxa ko’chirish amalini bajarish uchun standart uskunalar panelida 2ta tugma (piktogramma) mavjud. Bular nusxalanayotgan malumotlarni cho’ntakka olish(bu ferga nusxa olish) va cho’ntakdan chiqarish (buferdan nusxani chiqarish) tugmalaridir, yani

KOPIRAVAT v BUFER va VSTAVIT iz BUFERA.

Agar sichqoncha ko’rsatkichi cho’ntakka kopiravot v bufer (Buferga nusxa olish) tugmasiga olib kelgan holda bosilsa, ajratilgan bo’lsa yacheykadagi malumotlar cho’takka olinadi. Shundan so’ng ko’yiladigan yacheyka malumotlashtirilib cho’ntakdan chiqarish vstavit iz bufera (Buferdagi nushani qo’yish) tugmasiga sichqoncha ko’rsatkichi olib kelib bosiladi.

 Sudrab olib o’tish amali orqali nusxa ko’chirish.

EXCELda nusha ko’chirish kerak bo’lgan yacheyka yoki diapazo’ndan malumotlarni sudrab olib o’tish orqali nusxa Ko’chirishni amalga oshirish mumkin. Nusha ko’chirish kerak Bo’lgan yacheyka (diopazo’n)ni ajratib, undan keyin sichqoncha ko’rsatkichini yacheyka diopazo’n chegaralaridan biriga olib keling. Ko’rsatgich strelkaga aylanganidan so’ng Ctrl tugmasini bosing. Ko’rsatgichda qo’shimcha “Q” belgisi hosil bo’ladi. Shundan so’ng ma’lumotlarni tanlangan yacheykangizga sudrab olib o’tishingiz mumkin. Olib o’tilayotganda Ctrl tugmasi bosib turiladi. Shunday holatda oldingi yacheykadagi ma’lumotlar saqlanib qoladi. Ctrl tugmasi bosilmasa oldingi yacheka ma’lumotlari o’zida saqlanmay keyingi yacheyka ma’lumotiga aylanib qoladi.

Listlar bilan ishlash.   EXCEL dasturi ishga tushirilgandan so’ng aftomatikravishda yangi ishchi kitob “КНИГА-1” nomi bilan yaratiladi .Agarda siz boshqaIshchi kitob yaratmoqchi bo’lsangiz ,uskunalar panelidagi “Создать” piktogrammasiga sichqoncha ko’rsatkichini keltirib tugmani bosishingiz kerak bo’ladi .Yangi yaratilayotgan kitob kampyuter hotirasida  saqlanib,halifayl sifatida diskda saqlanmagan bo’ladi .Agar aloxida  ko’rsatilgan bo’lmasa ,jadvaldagi  ishchi varaqlar 16 tagacha bo’lishi  mumkin.Yangi yaratilgan ishchi kitobida bitta  varaq  bilan  faol ish  olib boriladi . Boshqa varaqni  faollshtirish uchun shu varaqni yorlig’i ustiga sichqoncha ko’rsatkichini olib kelib bosish kerak . Boshqa varaqlarni ko’rib chiqish uchun aylanma ko’rsatkich tugmasini bosish kerak. Alohida nom berilmaganm bo’lsa ishchi jadval varaqlari “ЛИСТ1”, “ЛИСТ2” kabi nomlanadi .Bu varaqalarni  qayta  nomlash ham mumkin.

Varaq nomlarini o’zgartirishni quydagi usullarda amalga oshirish mumkin:

“FORMAT”-“LIST”- “ PEREIMENOVAT”

buyruqlarini tanlagan xolda yangi varaq nomini kiritish.

- Sichqoncha ko’rsatkichini varaq yorlig’I ustiga olib borib chap tugmachani  2 marta  boshish va yangi  nomni kiritish.

-Sichqoncha ko’rsatkichini varaq yorlig’i ustiga olib kelish

va sichqonchaning o’ng tugmasini bosish va kontekstli menyuda quydagi buyruqlarni bajarish : Menyudagi “PEREIMENOVAT”-  (QAYTA NOMLASH ) buyrug’ini tanlash va yangi nomni kiritish..

Yangi kiritilgan nomlar uzunligi bo’sh joy bilan birgalikda

31 ta belgigacha bo’lishi mumkin . Agarda uzun nom berilgan bo’lsa, varaqlar yorlig’i ham shunchalik katta bo’lib ,keyingi varaq yorliqlarining nomlari ko’rinmay qoladi .

Ishchi kitobga qo’shimcha yangi varaqlar kiritish 3 yo’l bilan

amalga oshiriladi:

  -“vistavka”-“list” buyruqlarini bajarish orqali;

  -Sichqonchaning o’ng tugmasi varaq yorlig’i ustiga bosib

.kontekstli menyudagi “vistavit”(qo’yish) buyrug’ini tanlash

orqali:

-         Shift +F11 tugmalarini barobar bosish orqali :

Eslatma. Yuqoridagi amallar bajarilgandan so’ng ishchi kitobdagi yangi  qo’shimcha varaq aftomatik ravishda faollashganm varaq xolatiga o’tadi va nomi ko’rsatilgan o’z yorlig’iga ega bo’ladi .

Ishchi kitobdagi kerak bo’lmagan varaq nomlariniolib tashlash

“yopish” quydagi usullartdan amalga oshiriladi :

   -“PRAVKA”-“UDALIT LIST”  buruqlar ketma ketligini bajarisahorqali :

   -Sichqonchaning o’ng tugmasini olib tashlayotgan varaq

yorli’g’i ustida bosish va buyruqlar menyusidan “UDALIT”

(OLIB TASHLASH) buyrug’i  tanlash orqali.

Bunda EXCEL varaqni olib tanlashni tasdiqlashingizni so’raydi.

“T-chizma”- bunda o’quvchilar  yakka tartibda o’z fikr-mulohazalarini bildiradilar.Ya’ni o’quvchilar fikrga qo’shilsalar ha tamonga (+) belgisini,qo’shilmasalar yoq tamonga (-) belgisini qo’yishadi.

“MS Excel dasturi” mavzusiga doir:

Ha.		Savollar.		Yoq.
		1
		2
		3
		4
		5
		6
		7
		8

Savollar.

1.     Microsoft Excel dasturi Office paketi tarkibiga kiradi.

2.     Microsoft Excel dasturida matnlar bilan ishlanadi.

3.     Microsoft Excel dasturida ustunlar soni 265 ta bo`ladi.

4.     Microsoft Excel dasturida ustunlar esa lotin alifbosining bosh harflardan tashkil topgan.

5.     Microsoft Excel dasturida ustun bilan qator kesishmasi “Ячейка” deyiladi.

6.     Microsoft Excel dasturida sonlar bilan ishlab bo`lmaydi.

7.     Microsoft Excel dasturida ustunlar lotin alifbosida tartiblanadi.

8.     Microsoft Excel dasturida funksiyalar bilan ishlab bo`lmaydi.

BOSHQOTIRMA

				I	N	F	O	R	M	A	T	I	K	A
							1			X					2
				3						B
				T	E	X	N	O	L	O	G	I	Y	A	L	A	R	I
										R
	4							1		O								5
2										T
			3
								6			4
			5
													7					8
6					9	7						8
																10
			11
9											10
								11

Eniga : 1. Internet bilan aloqa qilish imkonini beruvchi qurilma. 2. Masalalar panelidagi chap tomonda joylashgan tugmacha. 3. Axborotning eng kichik birligi. 4. Kompyuterning qo’shimcha qurilmasi. 5. Tarmoq turi. 6. Lazerli kompakt… 7. Dasturlash tili… 8. Kompyuterning qo’shimcha qurilmasi. 9. Axborotlar ustida turli hil amallarni bajaruvchi qurilma bu… 10. … tugmacha qator oxirida bosiladi. 11. Operativ (tezkor)…

Bo’yiga: 1. Operatsion tizim turi? 2. Kompyuterning asosiy qurilmalaridan biri. 3. … bu kompyuterga axborotni kiritishning koordinatal qurilmasi hisoblanadi. 4. … (boshlovchi) dasturi. 5. … matn muxarriri. 6. Arxivlash dasturi turi. 7. Kompyuterning qo’shimcha qurilmasi. 8. Arxivlash dasturi turi. 9. … diskdagi barcha ma’lumotlar unda saqlanadi. 10. Hajmni kichraytirishga imkon beruvchi maxsus dastur. 11. Axborotlarning ko’rinishidan biri.

Foydalanilgan adabiyotlar.

1.Karimov.I.A. “O’zbekiston buyuk kelajak sari.” Toshkent: “O’zbekiston” ,1998.

2.“Barkamol avlod- O’zbekiston taraqqiyotining poydevori.” Toshkent: “O’zbekiston” ,1997.

3. O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi qonuni “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”. Toshkent: “O’zbekiston” ,1997.

4. U.Yuldashev. R.Boqiev.F.M.Zokirova. “Informatika” Toshkent: “G’afur G’ulom ” ,2002.

5. A.A.Abduqodirov,A.G’.Hayitov,R.R.Shodiyev “Axborot texnologiyalari”. Toshkent: “O’qituvchi ” ,2002.

6.M.Aripov, A.Haydarov. “Informatika asoslari” Toshkent: “O’qituvchi ” ,2002.

7.A.B.Axmedov,N.I.Tayloqov. “Informatika” Toshkent: “O’zbekiston” ,2001.

8.X.Rashidov,X.Xabib,G.Eldasheva, A.Zakirov. “Kasbiy pedagogika” blokini o’qitish metodikasi. “O’MKHTTKMO va UQTU” bosmaxonasi, 2007.

9.Q.Olimov, S.Ashurova,U.O’rinov. “Zamonaviy ta’lim texnologiyalari” . “O’MKHTTKMO va UQTU” bosmaxonasi, 2007.

10.                 E.Z.Imomov, M.Fattaxov. “Axborot texnologiyalari”. Toshkent: “Moliya ” ,2002.