21-UMUMIY O'RTA TA'LIM MAKTABI SAYTIGA XUSH KELIBSIZ: Dars ishlanmalari

Chirchiq shahar

21-umumiy o`rta ta’lim maktab

boshlang`ich sinf o`qituvchisi

Yu.Q.Yusupova ning

4-sinf matematika fanidan

ochiq darsi ishlanmasi

Matematika 4-sinf

Mavzu: 781-785 misol-masalalar.Bo`lish mavzusini mustahkamlash.

Maqsad: Ta’limiy maqsad: bo`lish haqida bilimini mustahkamlash. Bo`lishga doir misol va masalalar yechish. Mulohaza haqida tushuncha berish.

Tarbiyaviy maqsad: matematikani sevishga o`rgatish.

Rivojlantiruvchi maqsad: bo`lish haqidagi bilim-ko`nikma va malakalarini rivojlantirish.

Usuli: Aralash

Turi: Yangi bilim beruvchi dars

Jihozi: Darslik, ko`zgazma, rasm, tarqatma materiallar, slaydlar.

Darsning borishi:

1.Tashkiliy qism. (Sinf xona va bolalarning darsga tayyorgarligini nazorat qilaman)

2. O`tgan darsni so`rash va mustahkamlash.

Uyga vazifani so`rayman. 738-masala 780-ifodalarning javoblarini o`quvchilardan so`rab nazorat qilaman. Savollar bilan o`tgan darsni mustahkamlayman.

1)Bo`lish nima? (O`quvchilardan so`rayman )

2)Amallar tartibi qanday bajariladi?

3.Yangi darsning bayoni.

781-misol og`zaki. Yechilish usulini tushuntiraman.

42320 :46 21708 27 190228 38

414 920 216 804 190 5006

92 10 2

92 0 0

0 108 22

0 108 0

0 0 228

228

2)Xuddu shu hisoblashlar nisbatan qanday qisqa yozilganini ko`rib chiqing:

42320 46 21708 27 190228 38

414 920 216 804 190 5006

92 108 228

0 0 0

782-misol

Bu misolni yechishdan oldin o`quvchilarni 3-guruhga bo`lib olaman.Bunda har guruhdan

Bittadan bola chiqarib, o`z guruhining daraxtiga olma osib , rag`batlantirilib boriladi.

1-guruh 2-guruh 3-guruh

39520 52 30668 34 164807 29

364 760 306 902 145 5683

312 68 198

312 68 174

0 0 240

232

Topshiriqdagi 3-chi misolni qaysi guruh a’zosi birinchi yechib ulgursa , o’sha guruh a’zosi yechadi. 9483 29

87 327

Guruh a’zolarining mehnatlari olma bilan rag`batlantirilib boriladi.Bu topshiriq o’quvchilardan to`liq tushuntirib berilishi talab qilinadi.

783- masala og`zaki yechiladi.

Velosipedchi bir soat 14 km soat tezlik bilan, ikki soat 15 km soat tezlik bilan va yana bir soat 12 km soat tezlik bilan yurdi.

Masalaning shartlaridan foydalanib ,quyidagi ifodalar nimani bildirishini tushuntiring:

1. 1+2+1 (jami vaqt yig`indisi)

2. 14+15x2+12 (jami Masofa)

3. (14+15x2+12):(1+2+1) (o`rtacha tezlik)

Masalaning sharti o`quvchilardga o`qitiladi va tushuntiriladi. Qaysi guruh a’zosi yechimining javobini topsa , daraxtiga olma bilan rag`batlantiriladi.

784-masala.Masalaning sharti o`quvchilarga o`qitilib ,tushuntiriladi va yechimini qaysi guruh a’zosi to`g`ri va aniq yechishiga qarab rag`batlantiriladi.

Yechimi. 5184:24=216ta fevral oyidagi

6426:27=238 ta mart oyidagi

238-216=20 ta ko`p

Javob: 20 ta ko`p poyabzal mart oyida chiqargan.

785 - topshiriq .Mulohazalar bilan tanishamiz. Bu yerda ko`rgazmali rasmdan foydalanaman.

Tulkichaning mulohazasi to`grimi yoki noto`g`rimi? (noto`g`ri)

Har qaysi mulohaza to`g`rimi yoki noto`g`rimi? (noto`g`ri)

Toshkent- O`zbekistonning poytaxti. ( To`g`ri)

Fevral 30-kundan iborat. (noto`g`ri)

11- eng kichik ikki xonali son (noto`g`ri)

1-eng kichik son emas. (noto`g`ri)

5>3 (To`g`ri)

5x8=40 ekani noto`g`ri. (To`g`ri)

9+6=15 ekani noto`g`ri ( to`g`ri)

Mulohaza mavzusini tushuntiraman.To`g`ri yoki noto`g`ri ekanligi haqida aytish mumkin bo`lgan darak gap mulohaza deyiladi.Istalgan boshqa gap mulohaza bo`lmaydi.

Mavzudan kelib chiqib, guruh a’zolari o`rtasida zig-zak o`yinini tashkil qilaman.Misollar kartochkalarda uchala qatorga alohida beriladi.

1-qator 2-qator 3-qator

1.9-soni 4-sonidan 5 ta birlik ko`p. 1.8-soni 3- sonidan 4-ta birlik ko`p. 1.7-soni 2-sonidan 4-ta birlik ko`p.

2.30x3=90 2.23x2=56 2.41x1=41

3. 3.soat=150m 3.3km=3000m 3.24-soat =3sutka

88:2=33 4.72:8=8 4.48:2=25

To`rtburchaknining bo`yi 6 sm 5.to`rtburchakning bo`yi 8 sm ,eni 4 sm 5.to`rtburchakning bo`yi 3 sm eni 4sm

Yuzi ? Y= 36 sm kv. P=? P=24 sm.kv

Eni 5sm perimetrini toping.

P=22sm kv

Oyin sharti tushuntiriladi. O`quvchilar javoblarni tekshirib o`z chizmalarini yozuv taxtasiga chizadilar. Mashg`ulot yakunlangach chizmani o`qituvchi yozuv taxtasiga osib o`z chizmalarini tekshirib ko`rishlarini aytadi va navbatdagi rag`batlantirishini iladi.

Dam olish daqiqasi o`tkaziladi. O`quvchilar ingliz tilida she’r aytib mashq qiladi.

4.Yangi mavzuni mustahkamlash.

Aqliy hujum o`tkaziladi. Tezkor savollar.

1-guruh

1.Noma’lum qo`shiluvchini topish uchun nima qilinadi?

2.Agar vaqt , masofa ma’lum bo`lsa,tezlik qanday topiladi?

3.3 xonali sonni 2 xonali songako`paytirish uchun nima qilinadi?

4.Agar qo`shiluvchilardan biri 0 bo`lsa, yig`indi nimaga teng bo`ladi.

5.Ko`pburchakning tomonlarining yig`indisi nima deyiladi?

2-guruh

1.Noma’lum bo`linuvchini topish uchun nima bo`linadi?

2.Qanday burchak yoyiq burchak deyiladi?

3.Agar tezlik, masofa aniq bo`lsa, vaqt qanday topiladi?

4.Agar misolda amallar aralash holda berilsa amal qanday bajariladi?

5.Agar kamayuvchi va ayriluvchi bir-biriga teng bo`lsa, ayirma nimaga teng bo`ladi?

3-guruh

1.Noma’lum ko`paytuvchini qanday topiladi?

2.Agar harakatning tezligi, vaqti ma’lum bo`lsa masofa qanday topiladi?

3.Aylananing diametri nima deb ataladi?

4.Qanday o`lchov birligi bor?

5.Ko`paytirish nima?

Uchala guruhning tezkor savollariga javobi tahlil qilinadi va rag`batlantiriladi.

Dars yakunida guruhlarning yig`gan olmalari soni hisobga olinadi va g`olib guruh aniqlanadi.

5.Baholash. Dars davomida yaxshi qatnashgan o`quvchilar baholanadi va izohlanadi.

6.Uyga vazifa. 786 - 787-misollar.

FIZIKA fanidan dars ishlanmalari

9-sinf

Mavzu: TRANSFORMATORNING TUZILISHI VA ISHLASHI

Mavzu	Transformatorning tuzilishi va ishlashi
Maqsad	O‘quvchilarga transformatorning tuzilishi va ishlash prinsipi haqida bilimlar berish.
Vazifalar	O‘quvchilarga transformatorning tuzilishi va ishlash prinsipi haqida bilimlar berish va ularni o‘zgaruvchan induksion tokni hosil qilishdagi o`rni muhimligini tushuntirish. O‘zgaruvchan tokning kuchlanishini o‘zgartirish mumkinligi va undan sanoatda, texnikada foydalanishni tushuntirish orqali fanga qiziqtirish.
O‘quv jarayonining mazmuni	O‘quvchilarga transformatorning tuzilishi va ishlash prinsipini slayd namoyish qilish orqali tushuntirish. Undan sanoatda, texnikada foydalanishni tushuntirish orqali fanga qiziqtirish.
O‘quv jarayonining amalga oshirish texnologiyasi	Metod: Faol ma’ruza, guruhlar bilan ishlash Vosita: Tarqatma savollar, transformator, voltmetr, ulovchi simlar, kompyuter texnikasi, dioproektor, doska, bo‘r. Nazorat: Og‘zaki nazorat, o‘quvchilarni baholash. Baholash. 5 ballik tizim asosida.
Kutilayotgan natijalar	O‘qituvchi; O‘quvchilarga transformatorning tuzilishi va ishlash prinsipi haqida bilimlar berish, hamda sanoatda, texnikadagi ahamiyatini tushuntirishda interfaol metodlardan foydalanish orqali o‘quvchilarning mustaqil fikrlashi, faolligi, darsga, fanga nisbatan qiziqishini orttiradi. O‘quvchi. Yangi bilimlarni egallaydi. Olgan bilimini amaliyotga qo‘llashni o‘rganadi.
Kelgusi rejalar	O‘qituvchi: O‘quvchilarni fizika faniga qiziqtirish yo‘llari va pedagogik texnologiyalarni darsda tadbiq etish uchun o‘z ustida ishlash, mavzuni fan-texnikada qo`llanilishi bilan tajribasini boyitish. O‘quvchi: Transformatordan amaliyotda foydalanish, qo‘shimcha adabiyotlar bilan mustaqil ishlashni o`rganish. O‘z fikrini ravon bayon qila olish.

Mashg‘ulotning borishi

Asosiy atamalar va tushunchalar:

-transformator

-o‘zgaruvchan tokni transformasiyalash

-yuksaltiruvchi transformator

-pasaytiruvchi transformator

-transformatsiya koeffitsiyenti

I. Darsning tashkil etilishi: (2 minut)

a) sinfga kirishda o`quvchilar o‘qituvchi tayyorlagan emblemalarini oladilar va borib o‘tiradilar.

b) salomlashish, davomatni aniqlash;

c) o‘quvchilarni darsga hozirligini ko‘rib chiqish.

Darsning blok-chizmasi

	Dars bosqichlari	Vaqti
1.	Tashkiliy qism	2 minut
2.	Uy vazifasini so‘rash	6 minut
3.	Yangi mavzu bayoni (kichik ma’ruza)	16 minut
5.	Yangi mavzu bo‘yicha masala yechish va test o‘tkazish	15 minut
6.	O‘quvchilarni rag‘batlantirish	3 minut
7.	Uyga topshiriqlar	3 minut

II. O‘tilgan mavzu bo‘yicha so‘rash ( 6 minut)

O‘quvchilar guruhlarga bo‘linib olinadi.

1- guruh: Amper guruhi 2- guruh: Volt guruhi 3- guruh: Om guruhi

O‘qituvchi tomonidan oldindan tayyorlab qo‘yilgan savol va topshiriqlarni guruh sardorlari chiqib tanlab oladilar.

1-guruhga “Induksion tokning yo‘nalishini tushuntiring”

2-guruhga “O‘zgaruvchan tok va uning grafigini qanday hosil qilish mumkin.”

3-guruhga “Induksion tok feneratorining tuzilishi va ishlash prinsipini tushuntiring”.

Guruhlar taqdimoti

III. Yangi mavzu bayoni (16 minut).

Reja:

1.Transformatorning tuzilishi va ishlashi.

2. Yuksaltiruvchi transformator .

3. Pasaytiruvchi transformator.

4. Transformatorda energiyaning aylanishi.

5. Transformatsiya koeffitsiyenti.

O‘qituvchi tomonidan kompyuter orqali dioproektorda o‘quvchilarga transformatorning tuzilishi va ishlashi ekranda ko‘rsatiladi va transformatorga ta’rif beriladi.

O‘zgaruvchan tokning chastotasini o‘zgartirmasdan kuchlanishni bir qiymatdan ikkinchi qiymatga o‘zgartirib beruvchi asboblar transformatorlar deyiladi.

Generatorlarda hosil qilingan kuchlanish ularning quvvatiga qarab turlicha bo‘ladi. Bundan tashqari uzoq masofalarga elektr energiyasini uzatishda simlarning qizishi tufayli isroflar bo‘ladi. Bunday hollarda o‘zgaruvchan tokning kuchlanishini bir qiymatdan ikkinchi qiymatga o‘zgartish zaruriyati tug‘iladi. Bu vazifani transformator deb ataluvchi elektr mashinasi bajaradi.

Transformator ikkita chulg‘am va o‘zakdan iborat. Kuchlanishni ko‘paytirib beruvchi transformatorni yuksaltiruvchi transformator, kamaytirib beruvchi pasaytiruvchi transformator deyiladi.

Yuksaltiruvchi transformatorda birlamchi chulg’am yo`g`on simdan kam o‘ramli qilib yasaladi. Ikkilamchi chulg’am nisbatan ingichka simdan ko‘p o‘ramli qilib yasaladi.

Yuksaltiruvchi transformatorda n₂>n₁ va U₂>U₁ bo`ldi. Pasaytiruvchi transformatorda n₂<n₁ va U₂<U₁ bo‘ldi.

Transformatorda energiyaning aylanishi. Transformator birlamchi chulg‘amidagi ma’lum kuchlanishli elektr energiyani ikkilamchi chulg‘amdagi boshqa kuchlanishli elektr energiyaga aylantiradi.

Transformatorning ikkilamchi chulg‘amida kuchlanish necha marta ortsa tok kuchi shuncha marta kamayadi.

- Birlamchi o‘ramdagi kuchlanish.

- Birlamchi o‘ramdagi tok kuchi

- Ikkilamchi o‘ramdagi kuchlanish

- Ikkilamchi o‘ramdagi tok kuchi

Transformasiya koeffisiyentini quyidagi formula bilan aniqlanadi.

yoki k=

bu yerda

birlamchi va ikkilamchi galtakdagi o‘ramlar soni Transformatorning foydali ish koeffisiyenti { FIK}

Takomillashgan transformatorlarning FIK juda yuqori bo‘lib, 99% tashkil etadi.

IV. Mustahkamlash: (15 minut)

Masalani yechish.

Birlamchi chulg‘amda 300 ta o‘ram bor. Agar transformatorning transformatsiya koeffitsiyenti 15 ga teng bo‘lsa, yuksaltiruvchi transformatorning ikkilamchi chulg‘amida nechta o‘ram bo‘ladi?

Berilgan Formula Yechish

300.

15=4500

O‘qituvchi tomonidan oldindan tayyorlab qo‘yilgan ijodiy test savollari kadoskop orqali slaydda ko‘rsatiladi. O‘quvchilar testni o‘qib, daftarlariga javobini belgilaydilar.

1. “Transformator- ...asbob” . Gapni davom ettiring.

A) o‘zgarmas tokning kuchlanishini o‘zgartiruvchi

B) o‘zgaruvchan tokning kuchlanishini o‘zgartiruvchi

C) o‘zgaruvchan tokni to‘g‘rilovchi

D) o‘zgaruvchan tok chastotasini o‘zgartiruvchi

2. Transformatorning o‘zagi nima sababdan alohida listlardan yig‘iladi

A) mustahkamligini oshirish uchun

B) magnit kuch chiziqlarni to‘plash uchun

C) magnit maydonini kuchaytirish uchun

D) isroflarni kamaytirish uchun

3. k<1 bo‘lganda ... transformator deyiladi.

A) pasaytiruvchi B) yuksaltiruvchi

C) chulg‘amli D) tok hosil qiluvchi

O‘quvchilar testning javobini topib bo‘lgandan so‘ng, o‘qituvchi tomonidan testning javobi ekranda ko‘rsatiladi. O‘quvchilar bir-birlarining testini almashtiradi va tekshiradi. O‘qituvchi test savollari orqali hamma o‘quvchilarga reyting ball qo‘yadi.

V. O‘quvchilarni rag‘batlantirish va baholash (3 daqiqa)

Dars yakunida o‘quvchilar to‘plagan ballariga qarab rag‘batlantiriladi.

VI. Uyga topshiriq: ( 3 minut)

Mavzuni o‘qib kelish va savollariga javob yozib kelish.

Transformator (ishdan chiqqan) olib, uning chulg‘amidagi simlarni yeching va chulg‘amlardagi o‘ramlar sonini sanang. Transformatorning tuzilishini ko‘zdan kechirib, xulosalaringizni daftarga yozing.

Biologiya fanidan dars ishlanmalari

MAVZU:” QUSHLARNING TASHQI TUZILISHI VA PAT QOPLAMI”

O’QUV-USLUBIY TO’PLAM TARKIBI:

MAVZU: “QUSHLARNING TASHQI TUZILISHI VA PAT QOPLAMI”

Taqvim-mavzu rejadan mashg’ulot bo’yicha ko’chirma

1.Amaliy mashg’ulotni olib boorish rejasi.

2.Amaliy mashg’ulotdan tavsiyalar.

3.Maruzalar.

4.Tarqatma dastalar.

Laboratoriya ishini bajarish uchun ko’rsatmalar

-Vaziyatli masalalar

-Tarqatma materiallar.

5.Asbob va jihozlar:

-Qushlarning tashqi tuzilishi tushirilgan rasmlar,

-Qush tulumi,

-Qush,

-Pat va parlar tushirilgan rasmlar,

-Qush patlari kolleksiyasi.

6.O’quv ko’rgazmali qurollar:

-Mavzuga oid qushlarning tashqi tuzilishi aks etgan plakatlar,

-Rasmlar, rangli kartochkalar,

-Tirik qush.

I.O’tilayotgan dars uchun taqvim-mavzu rejadan ko’chirma.

Dars,bo’lim,mavzu soni	Mavzu nomi va mavzuning axborot mazmuni	Dars vaqti	Dars turi
48	“Qushlarning tashqi tuzilishi va pat qoplami”	1 Soat	Amaliy dars

II.AMALIY MASHG’ULOTNI OLIB BORISH REJASI

Mavzu nomi; “Qushlarning tashqi tuzilishi va pat qoplami”

1.Mashg’ulot turi: amaliy

2.Mashg’ulot vaqti: 45-daqiqa

3.Mashg’ulot tipi: aralash dars

4.O’qitish uslubi: “Aqliy hujum”,”klaster”,”Pinbort”,”kichik guruhlar “ga bo’lib o’tish usullari.

5.Darsda qo’llaniladigan nazorat turlari: og’zaki,yozma.

6.Mashg’ulot maqsadlari:

O’quv maqsadi:Qushlarning tashqi tuzilishi haqida o’quvchilarga ma’lumot berish.Qushlarning pat qoplami,par va patlarining o’xshashlik va farqli tomonlarini tushuntirish.

Tarbiyaviy maqsadi:O’quvchilarni tabiatga nisbatan mehrli bo’lishni,uni asrab avaylashni o’rgatish. O’quvchilarga ekologik,estetik tarbiya berish.

Rivojlantiruvchi maqsadi:O’quvchilarning qushlarning tashqi tuzilishi haqidagi bilimlarini oshirish, tabiiy obyektlar bilan ishlash,taqqoslash va darslik ustida mustaqil ishlash ko’nikmalarini rivojlantirish.

7.Darsni o’tkazish joyi:------

8.Mashg’ulotning didaktik asosi:

Fanlararo integratsiya:Amaliy geografiya,Fizika,Ingliz tili,Adabiyot

Fan ichi integratsiyasi:Ekologiya,Evolutsion ta’limot, Paleontologiya.

9.Shu mavzu bo’yicha kerakli bilimlar doirasi:

O’quvchi bilishi lozim:

. Qushlar gavdasi qanday tuzilganligi.

.Kontur patlarining tuzilishi.

. Momiq patlar va parlarning tuzilishi.

.Parlarning qushlar hayotidagi o’rni.

.Dumg’aza bezlarining vazifasi

O’quvchilar bilishi lozim:

.Tajribada berilgan topshiriqni bajarish

.Tirik obyektlarni o’rganish

. Jadvalni to’ldirish

.rasmlarni chizish va xulosalar yozish.

10.Tavsiya etiladigan adabiyotlar:

O’qituvchi uchun:

1.Tolipova J.O.,G’ofurov A.T Biologiya ta’lim texnologiyalari

(Metodik qo’llanma),T. O’qituvchi,-2002”

2.“Biologiya”,A.Abdukarimov va boshq. 2010.

3.”Zoologiya”-6-7-sinf darsligi

4.”Biologiya asoslari” Ochil Mavlonov, Toshkent-2012.

O’quvchilar uchun:

1.”Qiziqarli biologiya” J.A Azimov va boshqalar.

2.”Zoologiya”-7-sinf darsligi

III.MASHG’ULOTNING XRONOLOGIK XARITASI

	Mashg’ulotning o’tkazilish jarayoni	Vaqti
1.	Tashkiliy qism	2-daqiqa
2.	O’tilgan mavzuni mustahkamlash	5-daqiqa
3.	Yangi mavzuni tushuntirish	10-daqiqa
4.	Yangi mavzuni mustahkamlash	10-daqiqa
5.	Laboratoriya ishini bajarish	15-daqiqa
6.	Baholash	2-daqiqa
7.	Uyga vazifa	1-daqiqa
	Jami:	45-daqiqa

IV.USLUBIY TAVSIYALAR

1.Tashkiliy qism va ma’naviyat daqiqasi-2 daqiqa

O’quvchilar bilan salomlashish,davomatni tekshirish,doska va xona tozaligiga ahamiyat berish, o’quvchilarni formasini tekshirish,fanga oid yangiliklar bilan tanishtirish,uy vazifasini aniqlash.

2.Otgan mavzuni mustahkamlash-5 daqiqa

“Kichik guruhlar” g abolish,”Aqliy hujum” usullari

1.”Qaldirg’ochlar” inglizcha “Swallow”

Qushlarning skeleti haqida ma’lumot beradi.

2.”Burgutlar”,inglizcha “Eagle”

Qushlarning muskullari haqida ma’lumot beradi.

3.”Lochinlar”inglizcha “Falkon”

Qushlarning skeleti va muskullariga qo’shimcha qiladi.

3.Yangi mavzu-8 daqiqa

4.Mustahkamlash-10 daqiqa

1.”Qaldirg’ochlar”guruhiga berilgan savollar.(Klaster)

2.”Burgutlar” guruhiga berilgan savollar(Test)

3.”Lochinlar “ guruhiga berilgan savollar(Kartochkalar)

5.Laboratoriya ishini bajarish-15 daqiqa

Qushlarning yashash muhiti,tashqi tuzilishi,pat qoplami va ahamiyatini o’rganish.

1.Qushlar tanasi qanday bo’limlardan iborat?

2.Nima sababdan qushlarning boshi sudralib yuruvchilarnikiga nisbatan harakatchan bo’ladi?

3.Kaptar tanasining qaysi qismida muguz tangachalar bo’ladi?

4.Qushlar pat xillarini ular funksiyasi bilan juftlab aytib bering.

5.Qushlar skeletining uchishga moslashganligini aytib bering.

6.Baholash-2 daqiqa

Baholash obyektiv reyting asosida o’tadi.

7.Uyga vazifa.

Mavzuga oid tayanch tushunchalarni yod olis.Jadvalni to’ldirish,xulosa yozib,rasmlarni chizib kelish

V. Tayanch konspekt

VI.Tarqatma materiallar

VII.Mavzuga oid rasmlar.

Tayanch konspekt

Mavzu:”Qushlarning tashqi tuzilishi va pat qoplami”.

Reja:

1.Qushlarning tana bo’limlari.

2.Qushlar va sudralib yuruvchilar o’rtasidagi o’xshashlik va farqli tomonlar.

3.Qushlarning pat qoplami haqida

4.Pat va parlarning farqi

5.Xulosa.

Zuv-zuv borar Loy-cho’p cho’qir

Tomdan qarar Savat to’qir.

(qush)

Qushlar tanasi pat bilan qoplangan issiqqonli hayvonlardir.Ular tanasining harorati tashqi muhit haroratiga bog’liq bo’lmaydi.Qushlarning oldingi oyoq-

Lari qanotga aylangan.

Gavda bo’limlari. Kaptarning gavdasi bosh,bo’yin,tana va oyoqdan iborat.

Uncha katta bo’lmagan yumaloq boshi harakatchan bo’yni orqali tanaga tutashgan.Kaptar bo’ynini burib oziqni cho’qishi;tumshug’I bilan qorni,qanotlari,orqasi va dumidagi patlarini tozalashi mumkin.Qushlar uchayotganida yoyilgan qanotlar ko’tarish yuzasini hosil qiladi.Qushlar oyoqlarining pastki qismi-iligi va barmoqlari muguz tangachali dag’al teri bilan qoplangan.Kaptar faqat oyog’iga tayanib yerda yuradi.

Tana qoplagichi.Qushlar terisi pat bilan qoplangan.Patlar tuzilishiga ko’ra kontur patlar va parlarga bo’linadi.Kontur patlar vazifasiga binoan kontur qoplag’ich(tana yuzasidagi patlar),qoqish(qanotlar),boshqarish(dum),momiq patlarga ajratiladi.Pat ingichka va qattiq o’zakdan hamda uning ikki tomonida joylashgan keng va yumshoq yelpig’ichdan iborat.Pat yelpig’ichi o’zakdan chiqib,ketma-ket ikki marta shoxlanadigan muguz osiqchalarning qalin to’ridan hosil bo’ladi. Pat o’qining pastki yelpig’ichsiz uchi teridagi pat xaltasiga kirib turadi.Pat o’zagidan chiqadigan 1-tartib o’siqchalar o’zaro parallel joylashgan.Har bir o’siqchaning ikki yonida yanada ingichkaroq 2-tartib o’siqchalar joylashgan.Bir-birining ustiga tushib turadigan yondosh o’siqchalar juda mayda ilgakchalar yordamida qo’shilib ketgan.

Patlar yengil,egiluvchan va deyarli havo o’tkazmaydigan bo’ladi.Qushlar uchganida qanot va dumdagi qoqish va boshqarish patlari bir-birining ustiga cherepitsa singari tushib,ko’tarish yuzasini hosil qiladi.

Qoplag’ich patlar ostida momiq patlar joylashgan.Momiq patlarning yelpig’ichi yumshoq va g’ovak bo’ladi;2-tartib o’siqchalari bo’lmaydi.Bundan tashqari suv qushlarida parlar ham bo’ladi.Parlarning o’zagi juda kalta,o’siqchalari uning uchida mo’yqalam singari joylashgan.Parlar tanadagi issiqlikni yaxshi saqlaydi.

Qushlar tullaganida ularning eski patlari to’kilib,o’rniga yangi patlar hosil bo’ladi.

Qushlar terisida bezlar rivojlanmagan;faqat suv qushlarining dumi asosida dumg’aza bezi bo’ladi.Qush tumshug’I bilan bu bezdan yog’simon suyuqlikni siqib chiqarib,patlariga surkab turadi.

ATAMALAR LUG’ATI

Zoologiya-yunoncha zoo-hayvon,logos-fan.Hayvonlar to’g’risidagi fan.

Paleontologiya-yunoncha palayos-qadimgi,ontos-mavjud,logos-tushuncha.Qazilma holdagi organizmlarni o’rganuvchi fan.

Arxeopteriks-qushlarning qadimgi ajdodi.

Test I-variant

1.Qushlar gavdasi qanday qismlardan iborat?

a).bosh,bo’yin,tana,oyoq

b).bosh,bo’yin,gavda,bel,dum

s)bosh,bo’yin,gavda,dum,oyoq

d)bosh,bo’yin,gavda,qanot,oyoq,dum

2.Kaptar oyoqlari nima bilan qoplangan?

a) teri

b) oyoqlarning pastki qismi va tirnoqli barmoqlari muguz tangachali dag’al teri bilan

s) muguz tangachalar

d) dag’al teri

3.Qushlar boshqa hayvonlardan asosan qaysi belgisi bilan farq qiladi?

a) havoda uchib yurishi bilan

b) pat va par qoplami bilan

s) issiqqonliligi bilan

d)asosiy moddalar almashinuvi bilan

4.Qushlar tanasi nima bilan qoplangan?

a)pat s)teri

b)par d)a,b,s

5.Qushning bosh qismida qanday organlar joylashgan?

1.ustki tumshuq 2.ostki tumshuq 3.til

4.tishsimon muguz plastinkalari 5.burun teshigi

6.quloq 7.bir juft murakkab ko’z 8.bir juft oddiy ko’z

9.momiqpar

a) 1.2.4.5.6.7 b)1.3.5.7.8.9. s)2.4.6.8.9

d)1.2.3.5.6.8.9.

Test II-variant

1.Qush parlarini patlardan farqini ifodalovchi javobni belgilang?

a)parlarning yelpig’ichi yumshoq va g’ovak bo’ladi

b) parlarda o’zak bo’lmaydi

s) parlarda 2-tartib o’siqchalar bo’lmaydi

d)avas

2.Qushlar hayotida parlar qanday o’rin tutadi?

a)uchish yuzasini oshiradi

b)uchishni yengillatadi

s) tana haroratini bir xilda saqlaydi

d) terini qurib qolishdan saqlaydi

3.Qushlar tanasidagi qaysi bez rivojlangan?

a) ter bezlari

b)yung bezlari

s) pat va par bezlari

d) quymich bezlari

4.Quymich bezining qushlar hayotida tutgan o’rni nimadan iborat?

a)dum qismidagi par va patlarga zapas oziq bo’ladi

b) ahamiyati yo’q

s) organizm uchun zapas oziq manbai

d) par va patlarni moylash uchun

5.Qushlar oyoqlaridagi mayda tangachalar plastinkalar ko’rinishidagi muguzlangan teri nimani anglatadi?

a) moslanuvchanlikning bir turi

b) Qushlarning sudralib yuruvchilarga qon –qarindoshligi

s) bularning qadimiy ajdodlari issiq va sernam yerda yashab o’tganligi

d) to’g’ri javob berilmagan.

Qushlarning tashqi tuzilishi va pat qoplami

Test javoblari I-variant

1	2	3	4	5
A	B	A	D	d

II-variant

1	2	3	4	5
D	S	D	D	b

Qushlarning tashqi tuzilishi

“Klaster” usuli

Muammoli savollar:

1. Qushlar havoda uchishga qanday moslashgan?

2. Qushlar qaysi organizmlardan kelib chiqqan?

Страницы

Dars ishlanmalari

Комментариев нет:

Отправить комментарий